Astronawigacja
Ruchy ciał niebieskich - amplituda wschodu i zachodu
Autorem opracowania jest kpt. ż.w. Waldemar Sadłoń
Dziękuję za naukę i cierpliwość
7
Amplitudy wschodu i zachodu słońca
Łuk na horyzoncie zawarty między punktem wschodu (WS2) a punktem (E) nazywa się Amplitudą wschodnią, a pomiędzy punktem zachodu (ZA2) a punktem (W) - Amplitudą zachodnią. Amplituda wschodnia równa się amplitudzie zachodniej i jest dopełnieniem azymutu w czasie wschodu lub zachodu ciała niebieskiego.
Amplituda potrzebna nam jest do określenia całkowitej poprawki kompasu a tym samym do sprawdzenia dewiacji kompasu na danym kursie. Wschód i zachód słońca, najlepiej nadają się do określenia całkowitej poprawki kompasu ponieważ, wysokość słońca wynosi zero (ho = 00°00'0), więc namiar jest najdokładniejszy i najwolniej się zmienia w tym momencie. Nie bez znaczenia jest bardzo prosty wzór do obliczenia Amplitudy.
Zanim przejdziemy do wzoru musimy sobie wyjaśnić co to jest astronomiczny wschód i astronomiczny zachód, i przy okazji zrobić wzmiankę, co to jest widoczny wschód i zachód aby nie mylić tych dwóch pojęć w przyszłości.
Astronomiczny wschód lub zachód jest to moment, w którym wysokość ciała niebieskiego wynosi zero. W czasie astronomicznego wschodu lub zachodu dolna krawędź słońca wznosi się około 2/3 tarczy słonecznej nad widnokręgiem, to jest około ho = 0°21'0. W praktyce wystarczy jak zrobimy namiar na słońce, które "oderwało" się od widnokręgu i między dolną krawędzią słońca a powierzchnią morza jest "prześwit".
Inaczej możemy zdefiniować - że, astronomiczny wschód i zachód jest to moment zetknięcia się środka tarczy słońca z linią horyzontu astronomicznego.
Oprócz wschodu i zachodu astronomicznego mamy w astronawigacji do czynienia ze wschodem i zachodem widocznym. Widoczny wschód i zachód słońca jest to moment zetknięcia się powierzchni słońca (jego górnej krawędzi) z linią horyzontu widocznego (widnokręgu). Tutaj nasuwa się pytanie czy z widocznego wschodu lub zachodu można również określić azymut. Można, i tą metodę polecam, mimo, że między Azymutem widocznego wschodu lub zachodu a Azymutem astronomicznego wschodu lub zachodu, może być różnica dochodząca do 2°!
Przedstawmy to w tabeli.
| Widoczny wschód słońca | Astronomiczny wschód słońca |
| Azymut (ωW) obliczamy w/g wzoru:
sin² (ωW ⁄ 2) = (cos (±φ + 55') − (±sin δ)) ⁄ (2 cos φ cos 55')
Następnie robimy NK na słońce. Kolejny krok to obliczenie (cp). W końcu (δ) dewiację kompasu |
Azymut (ωA) obliczamy w/g wzoru: Najpierw obliczamy amplitudę sin A = sin δ sec φ
następnie, azymut w systemie ćwiartkowym
[wzór 05] ωA = 90° – (±A)
Następnie robimy NK na słońce. Kolejny krok to obliczenie (cp)W końcu dewiację (δ) kompasu |
Azymut:
Ze względu na skomplikowany wzór azymut odczytujemy z tablic, które na podstawie tego wzoru zostały utworzone. Azymut odczytany z tych tablic jest w systemie połówkowym, a argumentami wejściowymi do tablic są: (φ) i (δ cn), i tak:
- w szerokościach N - znaki NE przy wschodzie, NW przy zachodzie
- w szerokościach S - znaki SE przy wschodzie, SW przy zachodzie.
W związku z tym, musimy azymut zamienić na system okrężny, aby potem odjąć NK i otrzymać cp.
Następnie, odczytać uaktualnioną deklinację magnetyczną z mapy aby obliczyć dewiację kompasu magnetycznego.
Uwaga: jeżeli sami pokusimy się obliczyć azymut na podstawie wzoru, to koniecznie należy pamiętać o znakach!
Amplituda:
Ten wzór z pewnością nie można uznać za skomplikowany. Dla odczytu Amplitudy, również utworzono tablice, w których możemy odczytać wartość Amplitudy lub przeliczonej Amplitudy na Azymut. Tutaj również argumentami wejściowymi są: (φ) i (δ cn).
Jak wiemy Amplituda jest dopełnieniem azymutu, więc:
Dopełnienie Amplitudy jest Azymutem wyrażonym w systemie ćwiartkowym. Prawidłową ćwiartkę odczytujemy w/g zasady:
- jeżeli δ jest N, to Azymut jest również w ćwiartce N
- jeżeli δ jest S, to Azymut jest również w ćwiartce S
- w czasie wschodu Azymut jest E
- w czasie zachodu Azymut jest W
Czas na podsumowanie:
Jak już wspomnieliśmy, różnica między Azymutami widocznego i astronomicznego wschodu lub zachodu może się różnić nawet o 2°. Dlatego, trzeba bardzo uważnie czytać nagłówki tabel aby się nie pomylić. To znaczy, brać NK na słońce w momencie widocznego wschodu, a dane odczytać z tabeli obliczonej dla astronomicznego wschodu (Amplitudy). Nieczytanie nagłówków tabel, to nagminny grzech początkujących nawigatorów.
Jak obliczamy całkowitą poprawkę kompasu?
- Wykonujemy namiar kompasowy na słońce w momencie gdy znajdzie się w takim położeniu jak na rys.28a (albo widoczny, albo astronomiczny wschód), jednocześnie zapisując nasz KK (kurs kompasowy)
- Ze wzoru obliczamy Amplitudę (lub odczytujemy z tabeli) i przeliczamy ją na Azymut w systemie okrężnym (pełnym). Albo wchodzimy do tabeli i odczytujemy Azymut widocznego wschodu lub zachodu słońca, również przeliczając Azymut w systemie okrężnym (pełnym)
- Od obliczonego Azymutu odejmujemy NK (namiar kompasowy), ω – NK = (±cp)
- Z mapy odczytujemy (d) deklinację magnetyczną i odejmując ją od cp, otrzymujemy dewiację kompasu dla danego KK.
(±cp) – (±d) = (±δ) → wartość dewiacji kompasu.
Z Almanacha (Rocznika Astronomicznego) wybieramy wartość δ dla słońca, oczywiście dla GMT w momencie dokonywania NK. δ = 12°40'2 S
Deklinacja magnetyczna z mapy d = (+5°)
log sec 40°00'0 = 0,1157460
log sin A = 9,4568547
A = –16°38' = E16°5S (φ i δ są różnoimienne)
ωA = 90° – (–16°5) = 106°5
ωA – NK = cp podstawiamy 106°5 – 100° = (+6°5)
(±cp) = (±d) + (± δ) czyli (± δ) = (±cp) – (±d)
Podstawiamy (±δ) = (+6°5) – (+5°0) = (+0°5)
Dla KK = 245° dewiacja kompasu (δ) = (+0°5)
Z Almanacha wybieramy wartość δ = 22°00'0 N
Deklinacja magnetyczna z mapy d = (–4°)
log sec 54°00'0 = 0,2307813
log sin A = 9,8043567
A = +39°35' = E39°5N (φ i δ są różnoimienne)
ωA = 90° – (+39°5) = 050°5
ωA – NK = cp podstawiamy 050°5 – 060° = (–9°5)
(±cp) = (±d) + (± δ) czyli (± δ) = (±cp) – (±d)
Podstawiamy (±δ) = (–9°5) – (–4°0) = (–5°5)
Dla KK = 245° dewiacja kompasu (δ) = (–5°5)
